03.09.2025
ЗАМКІ – каменны дыялог эпох
POZNAN.gmroom.org працягвае прэзентацыю новых мап. Наступная мапа прысвечана замкам, якая раскрывае архітэктурную гісторыю Познані і яе ваколіц. Ад суровых муроў сярэднявечных замкаў да раскошных палацаў і імперскіх рэзідэнцый – гэты маршрут дазволіць вам на ўласныя вочы ўбачыць, як амбіцыі, мары і ўлада ўвасабляліся ў камені на працягу стагоддзяў
Вакол Познані архітэктура вядзе выразны дыялог
эпох – гэта падарожжа ад мовы выжывання да мовы раскошы, ад рамантычнай мары да імперскага загаду, застыглага ў камені.
Наша падарожжа пачынаецца там, дзе архітэктура была сінонімам неабходнасці – каля руін каралеўскага замка ў Коле. Яго суровая гатычная архітэктура пазбаўлена ўсялякага дэкору; гэта чыстая функцыя, прадыктаваная вайной і ландшафтам. Высокія цагляныя сцены на каменным падмурку, узведзеныя на штучным пагорку ў абалоне ракі, размаўлялі на мове абароны. Гэта была архітэктура, галоўная мэта якой – выстаяць.
Гэтая ж мова, але ўжо ў гарадскім, палітычным кантэксце, гучыць і ў Каралеўскім замку Познані. Яго першапачатковая цагляная готыка і дамінуючая вежа таксама служылі абароне, але ўжо сімвалізавалі і цэнтр дзяржаўнай улады, якая зараджалася.
Але калі пагроза пастаянных аблог адышла на другі план, а моц арыстакратыі дасягнула апагею, архітэктура загаварыла на зусім іншай мове – мове трыумфу і бязмежнага багацця. Яскравейшым яе праяўленнем стаў замак у Рыдзыне. Яго манументальная барочная кампазіцыя з чатырма крыламі вакол двара – гэта ўжо не крэпасць, а сцэна для дэманстрацыі ўлады. Італьянскія архітэктары, такія як Пампеа Ферары, напоўнілі яго інтэр'еры, асабліва грандыёзную бальную залу, складанымі стукавымі дэкарацыямі і фрэскамі, ператварыўшы камень у гімн велічы роду.
Гэты дыялог пра раскошу падхоплівае і палац у Рагаліне, але ўжо з больш вытанчанай, асветніцкай інтанацыяй. Яго архітэктура адыходзіць ад замкнёнай крапасной схемы Рыдзыны да больш адкрытай французскай планіроўкі entre cour et jardin (паміж дваром і садам), а ў яго залах пышнае барока паступова саступае месца гармоніі і элегантнасці класіцызму.
Аднак XIX стагоддзе, стомленае ад строгіх правілаў і сіметрыі, звярнула свой позірк у мінулае, загаварыўшы на мове рамантычнай настальгіі. Архітэктура перастала быць дэкларацыяй сучаснасці і стала марай пра мінулае. Ідэальным увасабленнем гэтай мары стаў замак у Курніку, перабудаваны ў стылі англійскай неаготыкі. Яго зубчастыя сцены і машыкулі – ужо не функцыянальныя элементы абароны, а чыстая дэкарацыя, тэатральны рэквізіт, які стварае казачны вобраз. Гэта архітэктура-фантазія, дзе суровае сярэднявечча ператвараецца ва ўтульную і сентыментальную ідылію.
Гэты ж рамантычны погляд у мінулае, але ў іншым ключы, дэманструе замак у Галухаве. Яго стваральнікі чэрпалі натхненне не ў суровай готыцы, а ў зграбнай архітэктуры французскага Рэнесансу. Лёгкія, стройныя вежкі з канічнымі дахамі, элегантныя аркадныя лоджыі і разьбяныя люкарны – гэта не мара пра рыцарскія подзвігі, а настальгія па вытанчанай прыдворнай культуры замкаў Луары. Галухаў і Курнік, будучы аднагодкамі, вядуць дыялог пра дзве розныя версіі ідэалізаванага мінулага: гераічную і арыстакратычную.
На змену гэтай арыстакратычнай рамантыцы ў пачатку XX стагоддзя прыйшла новая, гучная і безапеляцыйная мова – мова імперскай улады. Імператарскі замак у Познані стаў фінальнай і самай магутнай рэплікай у гэтым шматвяковым архітэктурным дыялогу. Яго цяжкавагавы, брутальны неараманскі стыль быў свядома супрацьпастаўлены ўсяму, што было пабудавана раней. Масіўны мур, глыбокая рустоўка, цыклапічныя аркі – усё тут гаварыла не пра абарону, раскошу ці мару, а пра дамінаванне. Гэты замак быў пабудаваны, каб сваім маштабам і суровай эстэтыкай здушыць і зацямніць архітэктурную гісторыю горада, зацвердзіўшы новую імперскую рэальнасць.
Тэкст: Георгій Мінец